Aan de slag: fotograferen met dubbele en meervoudige opnamen

Een korte geschiedenis van dubbele opnamen

Tegenwoordig kun je eenvoudig foto's met dubbele opname maken dankzij digitale fotobewerkingssoftware, maar vroeger was dat ingewikkelder. “In vroeger tijden werden dubbele opnamen uitgevoerd door een foto te maken op een stukje film,” legt de ervaren fotograaf en docent Ben Long uit. “In plaats van het stukje film te vervangen of de film door te spoelen, maakte je dan nog een opname, zodat die in de camera over de foto heen kwam te liggen. Dat was toen een speciaal effect en mensen vonden het heel wild en surrealistisch.”

Fotografie met meervoudige opnamen was een van de eerste gevallen van speciale effecten op foto's. Het was een kans om iets te maken dat je met het naakte, menselijke oog niet kon zien. Tegenwoordig zijn mensen gewend aan bewerkte beelden, dus dat nieuwtje is eraf. Maar dubbele opnamen zijn nog steeds een kans om je creatieve grenzen te verleggen en unieke, betekenisvolle foto's te maken. Vaak leidt dat tot tamelijk abstracte afbeeldingen, waardoor ze een goed middel zijn om compositie te leren begrijpen.

Meer informatie over filmfotografie met dubbele opname.

Voor het bereiken van een goede dubbele opname is het belangrijk om je vertrouwd te maken met het proces van dubbele opname bij filmfotografie. Er zijn hoofdzakelijk twee manieren om met een film een foto met dubbele opname te maken: in de camera of in de doka.

In de camera

Als je een dubbele opname in de camera probeert te maken, maak je twee opnamen op één stukje film. Afhankelijk van je filmcamera moet je de film misschien terugdraaien voor de tweede foto, als de film na een opname automatisch een frame verder wordt gespoeld. 

“Je moet ervan uitgaan dat een dubbele opname niet meteen werkt en dat je er uitgebreid mee moet experimenteren.”

Als je meerdere opnamen in de camera probeert toe te passen, moet je je opnamen stapelen. Het licht van de tweede opname blijft de eerste beïnvloeden en donkerder maken, dus houd daar rekening mee bij het instellen van je diafragma en sluitersnelheid. Je moet beide opnamen onderbelichten om overbelichting van de uiteindelijke foto te voorkomen. Dit is een lastig proces. “Ga ervan uit dat een dubbele opname niet meteen werkt,” zegt Long. “Je moet veel experimenteren.” Vooruit plannen is een belangrijk deel van het succes van dubbele opnamen. Neem de tijd om je uiteindelijke foto te visualiseren en besteed aandacht aan alle details.

Maak een aantal vergelijkbare foto's met dubbele opname op een filmrol, zodat je er een vindt die goed werkt. “Je weet pas wat je hebt als je de film hebt ontwikkeld,” zegt fotograaf Shawn Ingersoll.

In de doka

Als je een dubbele opname in de doka wilt toepassen, is het proces een beetje anders. Je belicht je lichtgevoelige papier meerdere keren in de vergroter (een speciale transparantieprojector die wordt gebruikt om licht door je fotografische negatief te projecteren). Deze aanpak is wat eenvoudiger dan in de camera, omdat je opgenomen en ontwikkelde filmnegatieven steeds weer kunt gebruiken en de negatieven in je vergroter kunt plaatsen. Door deze extra flexibiliteit kun je experimenteren met de dekking van elke laag door de hoeveelheid licht aan te passen waaraan je je lichtgevoelige papier blootstelt. Je eerste negatief heeft misschien meer belichtingstijd in de vergroter nodig, terwijl je tweede negatief misschien genoeg heeft aan een paar seconden.

Het is moeilijk om een dubbele opname in de doka de eerste keer goed te krijgen, dus wees geduldig. Long raadt beginners aan om “in eerste instantie bij zwart-wit te blijven en het mechanisme van de camera te leren. Begin met heel eenvoudige situaties. Probeer een zo leeg mogelijke ruimte te vinden en zet er iets in. Combineer dat dan met een andere lege ruimte en een element op een andere plek. Dan ga je begrijpen hoe die opname wordt opgebouwd in je voltooide, samengestelde foto.” Experimenteren met licht en schaduw is een uitstekende manier om ervaring op te doen met compositie bij dubbele opnamen, of je dat nu in de camera of in de doka doet.

Het gemak van digitale dubbele opnamen

Bij digitale fotografie- en bewerkingssoftware zijn meervoudige opnamen gemakkelijker. “Je kunt tegenwoordig een opname zoveel makkelijker maken dan toen je dubbele opnamen in de camera probeerde uit te voeren,” zegt ervaren fotograaf Carli Davidson, “vooral bij foto's die zijn gemaakt op verschillende tijden of in verschillende ruimten.”

Hoewel sommige digitale camera’s een instelling voor dubbele opname hebben, zijn de instellingen en tools per merk verschillend en zijn ze bij sommige oudere camera's helemaal niet aanwezig. De flexibiliteit van bewerkingssoftware is het punt waar fotografen en kunstenaars de creatieve grenzen van dubbele opnamen echt kunnen verleggen. Ingersoll merkt op dat je “twee digitale foto's kunt nemen en op elkaar leggen. Aan de hand van overvloeimodi, transparanties en maskering kun je een foto met dubbele opname maken.”