Wat zijn vignetten in fotografie – en hoe gebruik je ze?

Vignettering – de verdonkering aan de randen van de foto – kan bij fotografie een artistieke keuze zijn of het resultaat van iets dat tijdens de opname fout is gegaan. 

We kijken naar manieren om vignetten te creëren, de impact van lenzen en filters erop, wanneer ze het meest effectief zijn en hoe je een vignet-effect kunt toevoegen of verwijderen als je foto's bewerkt.

Wat is een vignet in fotografie?

Een vignet is de donkere strook – soms als onscherpte of schaduw – aan de randen van foto's. Het kan een bewust effect zijn om bepaalde aspecten van de afbeelding te benadrukken of het resultaat van verkeerde instellingen, apparatuur of lens bij het maken van de foto.

Het effect kan gering zijn – alleen een subtiele rand – of krachtig, als delen van de afbeelding door het vignet onzichtbaar worden. Vaak is een vignet vooral in de hoeken zichtbaar, omdat dit zorgt voor ronding in een vierkante of rechthoekige foto.

De manier waarop een vignet wordt gecreëerd heeft ook impact op de manier waarop je dit kunt toevoegen en bewerken. Meestal hebben we het over vier vignetsoorten:

Optisch vignet.

Dit zijn natuurlijke vignetten, toegevoegd door het type lens dat je gebruikt. Ze komen het vaakst voor bij lenzen met grote diafragma's of lenscilinders. Licht dat in de camera valt, kan worden geblokkeerd door de cilinder of groothoeklens. Het doet er dan namelijk langer over om van de rand naar het midden van de lens te gaan, waardoor er een soort dofheid ontstaat.

Pixelvignet.

Dit wordt veroorzaakt door de constructie van de digitale sensor in de camera. De sensor is vlak, dus het meeste licht dat door de lens komt valt er recht op, maar het licht van de randen valt vaak onder een hoek op de buitenkant van de vlakke sensor. Dit kan ervoor zorgen dat de randen van deze afbeeldingen donkerder lijken.

Mechanisch vignet.

Dit kan het resultaat zijn van het verkeerde type lens of filter. De meeste lenzen met een grote kap zijn ontworpen om vignetten te verminderen. Maar als je een verkeerde lens voor je opname kiest, kan er ook sprake zijn van vignettering omdat niet al het licht de sensor op de juiste manier raakt. Mechanische vignetten kunnen ook ontstaan bij gebruik van filters die niet de juiste afmetingen hebben voor je camera of lens.

Kunstmatig vignet.

Dit zijn vignetten die je bewust toevoegt, via een combinatie van lenzen, filters en effecten van de camera of via bewerking. Deze vignetten zijn het makkelijkst in te stellen.

Moet ik vignettering gebruiken in mijn foto's?

Of je vignettering in je foto's gebruikt, hangt af van wat je probeert te bereiken in je compositie. Eenvoudig gezegd: bewust toegevoegde vignetten zijn prima als je ze artistiek kunt verantwoorden. Maar als het vignet verschijnt door een verkeerde lens of een verkeerd filter, is het misschien niet wat je wilt (tenzij het resultaat er onverwachts goed uitziet).

Wanneer gebruik je vignetten?

Vignetten zijn een fantastische manier om de blik van de kijker te leiden. Je kunt ze gebruiken om:

• Landschaps- en architectuurfoto's. Bij opnames zonder centraal focuspunt of wanneer je wilt dat de blik van kijkers over de hele afbeelding glijdt en ze er verschillende details uit halen, is een vignet waarschijnlijk geen goede optie.
• Als er meerdere onderwerpen zijn. Bij een foto van drie of vier mensen of onderwerpen kan de afbeelding door een vignet uit balans raken omdat dit de focus naar een van de gezichten of onderwerpen trekt.
• Als deze onbedoeld is. Maak je opname altijd met je verhaal en onderwerp in gedachten. Een onbedoeld vignet kan de balans in het eindresultaat verstoren. Verander van lens, verwijder filters of kies een kleiner diafragma om ongewenste vignet-effecten tijdens de opname kwijt te raken.

Vignet-effecten creëren.

Er zijn twee belangrijke manieren om bewust een vignet te creëren: tijdens de opname en tijdens het bewerkingsproces. Als je tijdens de opname het vignet toevoegt, heb je minder controle over de intensiteit ervan.

Je kunt een vignet als volgt tijdens de opname toevoegen:

• Lenzen met een grote cilinder gebruiken. Hoe langer de lenscilinder, hoe minder randlicht er op de sensoren valt, omdat dit licht vanuit extreme hoeken komt. Hierdoor wordt het licht minder intens aan de randen.
• Een groter diafragma kiezen. Een groter diafragma betekent dat je de sensor meer blootstelt aan licht. Als je het diafragma helemaal open zet, bereikt het licht mogelijk niet de uiterste punten aangezien de hoek waaronder het licht zich verplaatst steeds extremer wordt. Met een klein diafragma focus je het licht in een smallere hoek.
• Een lenskap toevoegen. Lenskappen zijn bedoeld om onnodig licht buiten te houden, waardoor je de focus op een specifiek onderwerp kunt houden. Een goede lenskap biedt je de optie om genoeg licht binnen te laten vallen voor de sensoren. Maar sommige kappen doen dit niet, waardoor er een vignet kan ontstaan als er onvoldoende licht naar binnen valt.
• Met een lensfilter. Sommige grote filters kunnen het licht dat langs de randen binnenkomt blokkeren, met name circulaire polariserende filters.

Daarnaast bieden bepaalde moderne DSLR-camera's de optie een vignet toe te voegen via de software. Als je graag een vignet-effect wilt creëren, probeer dan ook onze online tool.

Vignetten toevoegen in Lightroom en Photoshop.

Je kunt zowel in Lightroom als in Photoshop vignetten toevoegen. Het mooie hiervan is dat je veel meer controle hebt over het eindresultaat.

• Hoeveelheid: hiermee maak je het vignet donkerder of lichter. Lichtere randen zorgen voor een wat luchtigere sfeer of een uniek artistiek effect. Als je de randen donkerder maakt, creëer je een meer klassieke vignet. Voor een meer sombere foto kun je de randen heel donker maken.
• Middenpunt: klik hier om het effect te centreren of verbreed het effect met de schuifregelaar. Dus als je je alleen wilt focussen op het centrale deel, breng je met de schuifregelaar het vignet meer naar het midden. Voor een subtieler effect duw je het vignet naar de buitenste randen van de afbeelding.
• Na uitsnijden: hierdoor kun je geen vignetten toevoegen aan gebieden die al zijn bijgesneden.

Ga in Photoshop naar Filter en klik op Cameravervorming corrigeren. Je vindt er vergelijkbare opties als in Lightroom en je kunt vooraf je veranderingen bekijken. 

Je kunt in Photoshop ook op allerlei manieren vignetten toevoegen:

•  Camera Raw > Effecten: hier kun je middenpunt, rondheid, doezelaar en hooglichten instellen.
  
• Laag vullen met effen zwart > Laagmasker toevoegen > Masker omkeren > Kleur met de witte doezelaar het vignet handmatig in.
• Selectiepenseel om scherpstellingsgebied/onderwerp te selecteren > Selecteren > Doezelaar en type '1' > Nieuwe laag maken > Achtergrondlaag selecteren > Filter > Cameravervorming corrigeren > Creëer met de schuifregelaars het effect.

Vignettering corrigeren in Lightroom en Photoshop.

Je kunt in zowel Lightroom als Photoshop een vignet in een opname corrigeren of verwijderen.

Dit doe je als volgt:

1. Ga naar de ontwikkelmodus.
2. Klik in Lightroom op Lenscorrectie of in Photoshop op Camera RAW.
3. Kies Correcties profiel inschakelen.
4. Verminder met de schuifregelaars het effect van het vignet.
5. Sla instellingen op door de optie Correcties profiel inschakelen te kiezen. Hierdoor worden deze instellingen automatisch toegepast op elke foto die je met dezelfde lens maakt.

Kortom: een vignet kan tijdens het fotograferen een gelukkig ongeluk zijn, een bewuste keuze bij de bewerking of een effect dat je onmiddellijk wilt verwijderen. Het hangt allemaal af van het onderwerp, de context en de compositie van je afbeelding.